Reguła fiskalna wprowadzona do Ustawy Zasadniczej RFN w 2009 r., mająca na celu ograniczenie możliwości zadłużania się państwa i tym samym zapewnienie stabilności finansowej. Hamulec długu to odpowiedź na kryzys finansowy 2008–2009, w trakcie którego niemiecki rząd poniósł wysokie koszty programów ratunkowych, co doprowadziło do wzrostu długu publicznego do poziomu 81% w 2010 r.
Instrument ten zastąpił złotą regułę finansów publicznych z art. 115 Ustawy Zasadniczej i ograniczył deficyt budżetowy na poziomie federalnym do 0,35% PKB rocznie, począwszy od 2016 r. Na poziomie krajów związkowych wdrożono jeszcze bardziej rygorystyczne zasady: od 2020 r. landy miały całkowity zakaz zaciągania nowych długów netto – z wyjątkiem sytuacji nadzwyczajnych, takich jak klęski żywiołowe czy kryzysy gospodarcze. Była nią przykładowo pandemia COVID-19, podczas której Bundestag w 2020 r. zawiesił obowiązywanie Schuldenbremse i pozwolił na wzrost zadłużenia, aby przeciwdziałać skutkom ekonomicznym kryzysu (zob. Powrót hamulca długu: projekt budżetu RFN).
Hamulec długu odzwierciedla głęboko zakorzenione w niemieckiej kulturze przekonanie, że stabilność finansów publicznych stanowi fundament odpowiedzialnego państwa. Rygoryzm wobec zadłużenia ma wymiar zarówno historyczny, jak i moralny: sięga doświadczeń hiperinflacji lat 20. XX wieku, które utrwaliły przekonanie, że nadmierny dług prowadzi do chaosu gospodarczego i erozji zaufania do instytucji publicznych. Schuldenbremse stał się więc symbolem dyscypliny, wiarygodności i „solidności” finansowej. Konsekwencja w jego przestrzeganiu, nawet w obliczu kryzysów wymagających zwiększonych wydatków, odzwierciedla niemiecki sceptycyzm wobec deficytu i lęk przed finansową nieodpowiedzialnością państwa.
Hamulec długu stał się jednym z głównych czynników rozpadu tzw. koalicji Ampel (SPD, Zieloni i FDP) jesienią 2024 r. Partie nie były w stanie osiągnąć konsensusu w kwestii zaplanowania budżetu na 2025 r. – socjaldemokraci i Zieloni postulowali zwiększenie wydatków poprzez poluzowanie hamulca długu, czemu kategorycznie sprzeciwiał się ówczesny minister finansów Christian Lindner (FDP; zob. Hamulec długu: Niemcy w kryzysie niepewności). Dlatego instrument ten okazał się jednym z istotniejszych tematów kampanii wyborczej do Bundestagu zimą 2024/2025 r. i został zreformowany jeszcze w marcu 2025 r. przez parlament w starym składzie. Podyktowane to było pragnieniem uzyskania większości konstytucyjnej bez przymusu porozumiewania się z Lewicą bądź AfD, które zdobyły w wyborach mniejszość blokującą. Bundestag przegłosował wyłączenie wydatków obronnych powyżej 1% PKB z hamulca długu, a jego limit dla krajów związkowych wzrósł z 0% do 0,35% PKB. Rząd CDU/CSU–SPD zapowiedział reformę Schuldenbremse także na szczeblu federalnym jeszcze w 2025 r. (zob. Porozumienie CDU/CSU i SPD w sprawie zwiększenia wydatków na obronność i infrastrukturę).Decyzja o reformie wynikała ze stagnacji niemieckiej gospodarki trzeci rok z rzędu i z chęci rządzących do przyspieszenia tempa wzrostu PKB poprzez zwiększenie wydatków publicznych. Opozycja i społeczeństwo oskarżały chadecję o oszustwo wyborcze, gdyż do tej pory partie CDU i CSU konsekwentnie odmawiały możliwości poluzowania reguł budżetowych i były orędownikami utrzymania dyscypliny fiskalnej. Te działania stanowią wyraźne odejście od dotychczasowego modelu finansów publicznych i oznaczają zmianę paradygmatu w niemieckiej polityce budżetowej. (AKz)
