To określenie polityki odchodzenia od wykorzystywania węgla brunatnego i kamiennego do produkcji energii elektrycznej oraz ciepła sieciowego w Niemczech. Stanowi jeden z głównych elementów transformacji energetycznej (zob. hasło Energiewende) w sektorze elektroenergetycznym. Rezygnacja z wykorzystywania węgla wynika z założeń polityki klimatycznej RFN – jego spalanie jest najbardziej emisyjnym sposobem pozyskiwania energii.
W przypadku węgla kamiennego proces Kohleausstieg wiąże się jedynie ze stopniowym wyłączaniem elektrowni i elektrociepłowni stosujących to paliwo – w Niemczech nie prowadzi się już wydobycia tego surowca (ostatnią kopalnię zamknięto w 2018 r.), a zapotrzebowanie na niego pokrywane jest w pełni importem. W przypadku węgla brunatnego proces ten jest bardziej złożony – oprócz zamykania elektrowni i elektrociepłowni wymaga także zakończenia rodzimego wydobycia oraz restrukturyzacji trzech regionów (zagłębia nadreńskie, łużyckie oraz środkowoniemieckie), w których wciąż pozyskiwany jest surowiec, a branża wydobywcza jest ważnym aktorem gospodarczym.
Główne założenia niemieckiego procesu odejścia od węgla zostały wypracowane w 2018 r. w ramach prac tzw. komisji węglowej, w której skład weszli przedstawiciele m.in. organizacji ekologicznych, zrzeszeń pracodawców, związków zawodowych, przemysłu, sektora małych i średnich przedsiębiorstw, świata nauki, a także politycy szczebla federalnego i landowego. Mechanizm Kohleausstieg został uregulowany ustawowo w 2020 r. – zgodnie z przyjętym harmonogramem wygaszanie elektrowni przebiega stopniowo – ostatnie mają zostać wyłączone najpóźniej w 2038 r. Proces ten okresowo zawieszono w latach 2022–2024 w czasie kryzysu energetycznego po napaści Rosji na Ukrainę.
Konsekwencją Kohleausstieg jest wzrost znaczenia gazu ziemnego w niemieckim systemie elektroenergetycznym. Wynika to z konieczności zastępowania wycofywanych siłowni węglowych innymi będącymi w dyspozycji jednostkami konwencjonalnymi, mogącymi stanowić uzupełnienie dla niesterowalnych źródeł odnawialnych. W niemieckim modelu transformacji rolę tę mają pełnić bloki gazowe. Ponadto wycofywanie z rynku znacznej liczby siłowni konwencjonalnych skutkuje wzrostem importu energii elektrycznej (w tym kontekście dodatkowym czynnikiem jest czasowa korelacja tych wydarzeń z wygaszeniem ostatnich elektrowni jądrowych – zob. hasło Atomausstieg).
Polityka Kohleausstieg jako ważnego elementu Energiewende jest przedmiotem analiz zespołu niemieckiego OSW od początków dyskusji w RFN na temat potrzeby uregulowania tego procesu w połowie ubiegłej dekady. Odejściu Niemiec od węgla poświęcony został jeden z raportów OSW: Niemieckie pożegnanie z węglem. Kolejny etap Energiewende. (MK)
Zob. Niepewna przyszłość energetyki węglowej w Niemczech