Abwarten (czekać, przeczekać, wstrzymać się z działaniem)

Potoczny idiom i zarazem utrwalony sposób myślenia i działania w niemieckiej polityce zagranicznej, polegający na celowym wyczekiwaniu, analizowaniu sytuacji z dystansu i unikaniu przedwczesnych decyzji. Choć z pozoru neutralne lub ostrożne Abwarten bywa postrzegane jako wyraz strategicznej bierności, braku przywództwa lub kalkulowanego oportunizmu.

W niemieckim języku politycznym Abwarten funkcjonuje niemal jak cnota realistycznego pragmatyzmu zakorzeniona w historycznym lęku przed pochopnym działaniem, niechęci do konfrontacji oraz kulturowym przywiązaniu do procesu, konsensusu i analizy. Szczególnie widoczne jest to w polityce zagranicznej i bezpieczeństwa RFN; zarówno w stosunku do kryzysów międzynarodowych (Bałkany, Irak, Libia, Ukraina), jak i do działań sojuszniczych w ramach NATO czy UE. Styl Abwarten zakłada m.in. unikanie jednoznacznych deklaracji, minimalizowanie ryzyka politycznego, trzymanie się za kulisami tak długo, jak to możliwe, preferowanie rozwiązań wielostronnych i formalnych, „przeczekanie” momentów emocjonalnych i presji opinii publicznej.

Styl Abwarten ma w RFN swoich obrońców i krytyków. Zwolennicy (np. część dyplomatów, SPD, środowiska akademickie) podkreślają, że jest to wyraz dojrzałości politycznej, odpowiedzialności, odporności na emocjonalne decyzje i przywiązania do prawa międzynarodowego. Niemcy, z ich doświadczeniem historycznym, nie powinny działać pochopnie. Krytycy (zwłaszcza w Europie Środkowo-Wschodniej, USA, ale także w niemieckim Bundestagu) uważają, że Abwarten stało się wygodnym alibi dla braku przywództwa, że Berlin „czeka, aż ktoś inny podejmie decyzję”, a potem się do niej przyłącza. Z tego powodu mówiono o Zögerlichkeit (zwlekaniu), Zaudern (wahaniu) czy wręcz o deutscher Unentschlossenheit (niemieckiej niezdecydowanej postawie). Może być też rozumiane np. jako chęć przeczekania kadencji niewygodnego partnera, z nadzieją na nadejście bardziej przychylnego polityce niemieckiej.

Filozofowie i socjologowie (np. Theodor W. Adorno, Ulrich Beck) zauważali, że niemiecka skłonność do „zatrzymania w analizie” (Verkopftheit) może być siłą, ale także słabością, zwłaszcza w szybko zmieniającym się świecie. W epoce politycznych przesileń, rosnących oczekiwań wobec RFN i nacisków ze strony sojuszników rola Abwarten jako strategii lub wymówki jest przedmiotem intensywnej debaty.

Abwarten bywa mylone ze „strategiczną cierpliwością”, ale gdy brakuje jasnych celów, progów działania i komunikacji z partnerami, staje się politycznym dryfem, a nie strategią. To właśnie ten zarzut pojawia się wobec niemieckiej polityki m.in. w kwestii wojny na Ukrainie, bezpieczeństwa energetycznego czy Chin. Strategiczna cierpliwość (strategische Geduld) to świadomie obrana strategia długofalowego działania polegająca na wstrzymaniu się z decyzją nie ze względu na brak odwagi czy niezdecydowanie, lecz wynikająca z przekonania, że sytuacja rozwinie się korzystniej, jeśli nie interweniuje się przedwcześnie. Ma charakter aktywny i planowy, często stosowany w polityce międzynarodowej (np. wobec Korei Północnej, Iranu, Rosji), ale też w gospodarce lub negocjacjach. Volker Perthes, niemiecki politolog i były dyrektor SWP, ujął to trafnie: „Abwarten beginnt dort, wo strategische Geduld endet – nämlich dann, wenn aus dem Zögern kein Plan mehr spricht” [„Abwarten zaczyna się tam, gdzie kończy się strategiczna cierpliwość – gdy za zwlekaniem nie stoi już żaden plan”]. (AK)