Historycznie pojęcie to odnosi się do działań prowadzonych wobec państw Europy Środkowej i Wschodniej przez RFN, jednak najczęściej jest utożsamiane z polityką RFN wobec bloku wschodniego zainicjowaną na przełomie lat 60. i 70. XX wieku przez rząd kanclerza Willy’ego Brandta (SPD) i jego doradcę ds. polityki zagranicznej Egona Bahra. Warunki dla niej stworzyło odprężenie na linii Waszyngton–Moskwa, którego podstawą były porozumienia USA i ZSRR o ograniczeniu liczby pocisków jądrowych i środków ich przenoszenia SALT I (1972) i SALT II (1979), oraz zainicjowanie na początku lat 70. mechanizmu konsultacji dotyczących bezpieczeństwa między dwoma blokami (KBWE).
Do 1990 r. podstawowym celem polityki wschodniej RFN było zjednoczenie Niemiec. Do 1969 r. pod rządami chadeków główną regułą Ostpolitik była doktryna Hallsteina, zgodnie z którą RFN miała mieć wyłączne prawo do reprezentowania całych Niemiec na arenie międzynarodowej. Jej efektem było traktowanie przez Bonn uznania NRD lub nawiązania z nią relacji dyplomatycznych przez państwo trzecie jako aktu wrogiego, co mogło wiązać się z ograniczeniem relacji dyplomatycznych. Wyjątkiem było sformalizowanie stosunków z ZSRR w 1955 r. przez rząd Konrada Adenauera.
Zmianą tej polityki było przyjęcie doktryny „zmiany przez zbliżenie” (Wandel durch Annäherung) zainicjowane przez SPD w 1969 r.: zakładało, że zjednoczenie Niemiec jest możliwe dzięki uznaniu istnienia dwóch państw niemieckich oraz ówczesnego status quo w Europie. W 1971 r. za wysiłki na rzecz pojednania między RFN a państwami bloku wschodniego Brandt otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla. Ostpolitik Brandta była kontynuowana przez jego następców.
W latach 90. XX wieku osią polityki wschodniej stało się zaktywizowanie kooperacji gospodarczej i społecznej z Rosją, która miała prowadzić do przyjęcia przez nią zachodnich standardów politycznych i ekonomicznych (Wandel durch Handel), a RFN zapewnić dostęp m.in. do rosyjskiego rynku i surowców energetycznych. Kreml był postrzegany jako niezbędny partner dla rozwiązywania problemów we „wspólnym sąsiedztwie” w Europie Wschodniej. Czyniło to relacje z takimi krajami jak Ukraina, Białoruś czy państwa Kaukazu drugorzędnymi i podporządkowanymi współpracy z Moskwą. Emanacją tego myślenia były działania kanclerza Gerharda Schrödera (1998–2005), szczególnie decyzja jego rządu o budowie gazociągu Nord Stream 1. Do twórców nowej polityki wschodniej zalicza się też Frank-Walter Steinmeier – bliski współpracownik Schrödera, minister spraw zagranicznych (2005–2009, 2013–2017), a od 2017 r. prezydent. Przekonanie o potrzebie rozwijania współpracy z Rosją i dialogu „mimo wszystko” miało się dobrze w czasach rządów kanclerz Angeli Merkel (2005–2021). Pomimo wojny w Gruzji w 2008 r. czy aneksji Krymu i wybuchu wojny w Donbasie w 2014 r. w RFN dominowało przekonanie o konieczności uczestnictwa Rosji w kształtowaniu europejskiego bezpieczeństwa oraz determinacja w pozyskiwaniu surowców energetycznych z Rosji – w 2015 r. podpisano umowę o budowie gazociągu Nord Stream 2.
Moment przełomowy w myśleniu o Rosji stanowiła pełnoskalowa agresja na Ukrainę 24 lutego 2022 r. W reakcji kanclerz Olaf Scholz m.in. zawiesił proces certyfikacji gazociągu Nord Stream 2 i zaoferował dostawy uzbrojenia dla Ukrainy (zob. hasło Zeitenwende). W 2023 r. SPD opublikowała dwa dokumenty poświęcone m.in. polityce wobec wojny na Ukrainie, które wskazywały bardziej na dyskusję w partii niż na konkretne propozycje. W grudniu 2025 r. wciąż nie dokonano rozliczeń głównych autorów polityki wschodniej w XXI wieku. SPD nie zdobyła się także na odebranie Schröderowi członkostwa w partii. Poszukując zarysów polityki wobec Europy Wschodniej po 24 lutego 2024 r. należy wskazać na jasne opowiedzenie się RFN po stronie Ukrainy, kontynuację dostaw pomocy humanitarnej i militarnej dla Kijowa oraz odrzucenie koncepcji porozumienia pokojowego narzuconego Ukrainie. Politycy partii głównego nurtu traktują Rosję jako główne zagrożenie dla bezpieczeństwa RFN.
Do świadomości publicznej coraz bardziej przebija się, że warunkiem skuteczności inicjatyw dyplomatycznych i prowadzenia dialogu z ZSRR była obecność wojsk USA oraz amerykańskich rakiet średniego i dalekiego zasięgu na ternie RFN, przeznaczanie przez Bonn ponad 5–6% PKB na obronność oraz Bundeswehra licząca na początku lat 90. 476 tys. żołnierzy. Ważna dla analizy niemieckiej polityki wschodniej jest też powolna zmiana w dyskusji o winie Niemiec za zbrodnie popełnione podczas II wojny światowej na terenie ZSRR: do 2022 r. wynikające z niej przekonanie o szczególnej odpowiedzialności RFN koncentrowało się na Rosji, obecnie coraz częściej w tym kontekście mówi się np. o Ukrainie. W RFN nie brakuje jednak zwolenników szybkiego powrotu do business as usual (zob. hasło Russlandversteher). (LG)
Zob. Niemcy wobec Rosji. Powiązania – tak, zbliżenie – nie
Niemcy: radykalna rewizja polityki względem Rosji
Kierownictwo SPD o polityce zagranicznej: przywództwo RFN w multipolarnym świecie