Odwilż w Uzbekistanie. Reformy prezydenta Mirzijojewa

Niemal dwa lata minęły od śmierci wieloletniego przywódcy Uzbekistanu prezydenta Islama Karimowa i objęcia władzy przez Szawkata Mirzijojewa (wrzesień 2016). Spektakularnym efektem zmiany są m.in. oznaki liberalizacji – dotychczas skrajnie autorytarnego – systemu władzy, reformy gospodarcze, m.in. w zakresie stymulowania rozwoju drobnego biznesu, wreszcie aktywizacja Uzbekistanu na arenie międzynarodowej, w tym normalizacja relacji z sąsiadami. Zdecydowanie najważniejszym procesem zachodzącym w kraju jest jednak proces konsolidacji władzy przez nowego prezydenta, przy czym kluczowym elementem jest demontaż dotychczasowej potęgi Służby Bezpieczeństwa Narodowego. Skuteczne jak dotąd ograniczanie jej pozycji oznacza wewnętrzną przebudowę aparatu państwowego. Ograniczona liberalizacja i otwarcie na świat są zaś w dużym stopniu skutkiem tego procesu.

Mirzijojew wprowadził nową dynamikę zarówno w wymiarze wewnętrznym, jak i regionalnym. Jej skutki będą widoczne dopiero w dalszej perspektywie. Rezultat nowej polityki jest niepewny, konsolidacja władzy nowego prezydenta i powiązane z nią reformy dokonują się w warunkach nieustannego wychodzenia na powierzchnię kwestii kryzysowych, zamrożonych podczas rządów Karimowa. Oprócz tego istnieją zagrożenia zewnętrzne – możliwość powrotu pod kuratelę wzmacniającej swoją pozycji Rosji, rosnąca dominacja gospodarcza Chin oraz umacnianie się radykałów wśród mniejszości uzbeckiej w północnym Afganistanie. Dynamika zachodzących procesów jest zatem duża, trudno więc określić, na ile nowy Uzbekistan prezydenta Mirzijojewa okaże się państwem stabilnym, w którym będą kontynuowane liberalne reformy.

Spuścizna po Karimowie

Uzbekistan to państwo kluczowe w regionie Azji Centralnej z racji swego położenia (graniczy ze wszystkimi pozostałymi krajami postradzieckimi regionu oraz z Afganistanem), ludności i potencjału gospodarczego, a także relatywnie okrzepłej tożsamości i utrwalonych ambicji regionalnych. W ciągu 27 lat autorytarnych rządów za prezydentury Karimowa został tam zbudowany represyjny system z bardzo rozbudowanymi strukturami państwowymi. Priorytetem Karimowa były kwestie przetrwania i własnego bezpieczeństwa oraz stabilności wewnętrznej. Determinowały one działania władz, dlatego u schyłku rządów Karimowa Uzbekistan stał się izolowanym, lawirującym pomiędzy różnymi graczami globalnymi ośrodkiem zachowawczej autokracji, której głównym narzędziem stały się rozbudowane i skorumpowane służby specjalne. Sąsiedztwo z niestabilnymi państwami, doświadczającymi negatywnych skutków konfliktów zbrojnych i rewolucji (Afganistanem, Tadżykistanem i Kirgistanem), tylko zwiększało lęki elit politycznych przed ewentualną liberalizacją i prowadziło do pogłębienia autorytarnego charakteru państwa, do brutalnego zwalczania opozycji politycznej, a także strachu władz przed modyfikacją dawnych radzieckich struktur politycznych i gospodarczych, opartych na kontroli społeczeństwa. Te lęki były przyczyną zamrożenia problemów gospodarczych, społecznych i politycznych. Spowodowały samoizolację Uzbekistanu, spadek jego atrakcyjności na arenie międzynarodowej dla globalnych partnerów politycznych oraz generowały konflikty z sąsiadami.

W miarę ewolucji systemu politycznego najważniejszą z państwowych instytucji budowanych dla zapewnienia jego bezpieczeństwa, przetrwania i stabilności wewnętrznej stała się Służba Bezpieczeństwa Narodowego (SNB[1]). Była ona kręgosłupem całej struktury państwowej. Kontrolowała wszystkie aspekty życia politycznego, społecznego i ekonomicznego w Uzbekistanie oraz czerpała z tego dochody. Głównym – nieoficjalnym – źródłem środków finansowych SNB była eksploatacja różnych grup społecznych w ramach działań kontrolnych i represyjnych, przede wszystkim w sferze gospodarczej oraz polityczno-religijnej. Odbywało się to przy łamaniu swobód demokratycznych, praw człowieka, a nawet prawa i konstytucji Uzbekistanu. Działania SNB blokowały rozwój jakiegokolwiek niezależnego życia politycznego, społecznego i religijnego w Uzbekistanie[2]. Gen. Rustam Inojatow, przewodniczący SNB, stał się jedną z najważniejszych osób w państwie.

Już w początkach rządów Karimowa została zlikwidowana opozycja świecka i religijna. Jednocześnie represje nasilały się, gdyż służyły zaostrzaniu kontroli władzy nad społeczeństwem. Rolniczo-przemysłowa gospodarka Uzbekistanu znalazła się w kryzysie. Pomimo tego, że pod względem własnej produkcji jest ona najlepiej zbalansowana w surowcowym regionie Azji Centralnej, to jednak zdominowała ją monokultura bawełny, rujnująca system wodny i ekologiczny oraz obciążająca system społeczny Uzbekistanu. Za rządów Karimowa jednym z podstawowych źródeł dochodów państwa, poza bawełną, stały się – na skutek rosnącego bezrobocia – finansowe wpływy od uzbeckich gastarbeiterów, zatrudnionych głównie w Rosji. Od 2014 roku one również zaczęły znacząco spadać, co stało się czynnikiem pogarszającym sytuację gospodarczą kraju.

Elementem, który blokował rozwój gospodarczy Uzbekistanu, była wielowymiarowa kontrola SNB nad przepływami finansowymi i sektorem prywatnym oraz nieefektywność sektora państwowego. Działalność biznesowa była możliwa tylko przy jednoczesnym płaceniu haraczu „kuratorom” ze służb specjalnych. Kontrola nad przepływami finansowymi doprowadziła do powstania nielegalnego rynku walutowego, z którego zyski czerpała SNB. Był on jedną z głównych przeszkód na drodze rozwoju gospodarczego Uzbekistanu.

Wewnętrzne reformy Mirzijojewa: gospodarka i polityka

Nowy prezydent, przejmując schedę po poprzedniku, miał do wyboru dopasowanie się do już istniejącego systemu (w którym funkcjonował jako wieloletni premier) lub „ucieczkę do przodu” poprzez zmienianie go. Mirzijojew wybrał drugą opcję. W nowej sytuacji szczególnie ważne było zbudowanie od podstaw relacji z SNB. Sukcesor, wybrawszy drogę zmian i konfrontacji, wykorzystywał je do oswobodzenia siebie spod kurateli służb, starając się równocześnie przez osłabienie kontroli SNB wyzwolić potencjał Uzbekistanu i zintensyfikować jego rozwój gospodarczy. Poszukiwał sojuszników w kraju i za granicą, którzy umożliwiliby mu bezpieczną sukcesję oraz konsolidację władzy, a Uzbekistanowi dali szansę na rozwój gospodarczy.

Od 2016 roku nastąpiła liberalizacja systemu politycznego i ekonomicznego Uzbekistanu. Znacząco poprawiła ona jakość życia społeczeństwa. W lutym 2017 roku prezydent Mirzijojew zatwierdził w jednym ze swych dekretów program reform politycznych i gospodarczych na wielką skalę na lata 2017–2021, który następnie zaczęto realizować. Określono pięć priorytetowych kierunków rozwoju kraju – doskonalenie budownictwa państwa i społeczeństwa (w duchu demokratycznych reform i modernizacji, m.in. zapowiedziano wprowadzenie e-governement); zapewnienie praworządności i reformę systemu sądowo-prawnego; rozwój i liberalizację gospodarki; rozwój sfery społecznej; zapewnienie bezpieczeństwa, harmonii między różnymi grupami narodowymi oraz tolerancji religijnej, a także wdrażanie zrównoważonej, korzystnej dla wszystkich zainteresowanych stron i konstruktywnej polityki zagranicznej[3].

Określono również pięć kluczowych branż, które mają się stać lokomotywami wzrostu gospodarczego kraju do 2021 roku. To przemysł tekstylny (ważnym celem jest zmiana wektora z produkcji bawełnianego surowca na jego przetwarzanie na miejscu), produkcja materiałów przemysłowych i budowlanych, sektor rolniczy (głównie warzywa i owoce), farmacja i turystyka. Równocześnie władze Uzbekistanu zobowiązały się do polepszenia klimatu inwestycyjnego dla kapitału zagranicznego, regularnie zabiegają o ściągnięcie kapitału uzbeckiego (zarówno małego, jak i średniego biznesu, a także oligarchów) z zagranicy.

We wrześniu 2017 roku obywatele Uzbekistanu otrzymali możliwość zakupu dla celów biznesowych i prywatnych nieograniczonych ilości walut zagranicznych po kursie rynkowym. W kraju otworzono bankomaty oraz dopuszczono do swobodnego obrotu gotówki. Przyniosło to niemal dwukrotny spadek oficjalnej wartości waluty uzbeckiej, równocześnie jednak nastąpiło osłabienie wszechobecnej korupcyjnej kontroli SNB nad biznesem. Stopniowo doszło do częściowego rozmontowania systemu represji: ograniczono kompetencje SNB, przeprowadzono w niej systematyczne czystki, wprowadzono regulacje mające ukrócić powszechną wcześniej praktykę pozyskiwania dowodów w sprawach sądowych za pomocą fałszerstw i tortur[4]. Do chwili obecnej nie pojawiły się informacje ze środowisk obrońców praw człowieka Uzbekistanu o naruszaniu tego zakazu. Z inicjatywy prezydenta wprowadzono po raz pierwszy w najnowszej historii kraju praktykę personalnych ułaskawień. Wśród osób, które opuściły więzienia w trakcie rządów Mirzijojewa, są m.in. więźniowie polityczni z długim stażem uwięzienia (często najdłuższym w WNP), którzy byli głośnymi symbolami łamania praw człowieka przez poprzedni reżim. Wprowadzone przez Mirzijojewa ułaskawienia zaczęto podbudowywać przyczynami religijnymi, m.in. po raz pierwszy w najnowszych dziejach Uzbekistanu ułaskawiono ponad dwieście osób z okazji świąt muzułmańskich[5].

Było to związane z rewolucyjną zmianą, jaka dokonała się za rządów Mirzijojewa, czyli ograniczoną liberalizacją w kwestiach religijnych. Za rządów poprzedniego prezydenta represje w tej sferze były głównym narzędziem kontroli SNB nad społeczeństwem. W ramach liberalizacji rozpoczęto również dialog z zagraniczną opozycją polityczną oraz duchowieństwem muzułmańskim. Zlikwidowano spisy podejrzewanych o ekstremizm religijny, na podstawie których funkcjonariusze SNB pobierali od figurujących w nich osób regularne łapówki pod groźbą aresztowań. Pozwolono na symboliczną obecność religii muzułmańskiej w przestrzeni publicznej. Było to niemożliwe w czasach wojującego laicyzmu poprzedniego prezydenta. Jednocześnie Mirzijojew zaczął na wzór sąsiadów prowadzić politykę instrumentalnego wykorzystywania religii w polityce wewnętrznej, m.in. wyrażając publicznie poglądy bliskie wpływowym autorytetom religijnym w kwestiach potępienia swobody obyczajowej, wystawnego trybu życia, nepotyzmu itd. Dopuszczono elementy wolności słowa oraz dialogu z władzą w ściśle dotychczas kontrolowanej przestrzeni elektronicznej. Powyższe działania spotkały się z wielką aprobatą społeczeństwa uzbeckiego, a także stały się przyczyną dużej popularności nowego prezydenta Uzbekistanu w krajach sąsiednich[6].

Rozprawa prezydenta z SNB

Polityka Mirzijojewa wywołała sprzeciw SNB, która przenikała wszystkie aspekty życia kraju. Konsolidując swoją władzę oraz próbując ożywić gospodarkę, prezydent wszedł więc w konflikt z niezależnym, potężnym aparatem represji i kontroli  państwa. W wyniku starcia prezydenta z SNB doszło do masowych czystek, przetasowań i wymiany kadr. Głównymi płaszczyznami konfliktu prezydenta z nielojalnym aparatem stała się nie tylko SNB, ale również inne nasycone jej pracownikami struktury – m.in. prokuratura, resorty finansów i spraw zagranicznych. Formalnymi przyczynami masowych aresztów, przetasowań i zwolnień z pracy były zarzuty zdrady, korupcji i handlu narkotykami. Po 22 latach pracy został zdymisjonowany wszechwładny gen. Inojatow, któremu powierzono nadzór nad hodowlą ryb[7]. Jego wpływowych zastępców skazano na dożywotnie kary pozbawienia wolności. Po krytyce działań Ministerstwa Finansów zwolniono z resortu ponad pięciuset pracowników[8]. Zdymisjonowano niemal wszystkich szefów administracji obwodowych (wraz z nimi – szefów obwodowych milicji, prokuratur i urzędów podatkowych), dziesiątki szefów administracji powiatów. Zostali oni następnie zastąpieni kadrami lojalnymi wobec Mirzijojewa. O skali przetasowań może świadczyć tegoroczna pokazowa rozprawa nad szefem Prokuratury Generalnej Raszydem Kadyrowem[9]. Doprowadziła ona do fali zatrzymań – tylko jednego dnia aresztowano 25 wpływowych urzędników państwowych[10]. W kolejnych falach piętrowych czystek aresztowano oficerów SNB, którzy wcześniej uczestniczyli w zatrzymaniach swoich poprzedników, po których następnie odziedziczyli stanowiska[11]. Nastąpiło ograniczenie władzy SNB. Spod jej jurysdykcji wyłączono m.in. wojska wewnętrzne i pozbawiono ją części prerogatyw, które powróciły do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Natomiast do ostatecznej rozprawy z SNB użyto lojalnych wobec nowego prezydenta dawnych kadr z konkurencyjnych wobec SNB i podporządkowanych jej wcześniej resortów siłowych (przede wszystkim z prokuratury i MSW). M.in. z politycznego niebytu na stanowisko doradcy w MSW został powołany znany z rządów silnej ręki minister spraw wewnętrznych z lat 1991-2006, polityczny rywal kierownictwa SNB, gen. Zakir Ałmatow[12]. W oczach społeczeństwa jest on jednak odpowiedzialny za brutalne stłumienie masowych protestów społecznych, jakie miały miejsce w 2005 roku w Andiżanie[13]. Prezydent z uwagi na niewielkie rezerwy kadrowe zmuszony jest dokonywać przetasowań w obrębie istniejących struktur, poprzestając na sprawdzonych ludziach spoza SNB. Reformy Mirzijojewa mają więc właściwie charakter reorganizacji aparatu władzy, przeprowadzanej za pomocą decyzji kadrowych. Prezydent sięga po osoby sprawdzone w czasach jego rządów jako premiera, wykorzystuje też swoje powiązania rodzinne w gęsto zaludnionej wschodniej części kraju (Dolinie Fergańskiej), której mieszkańcy teraz są dopuszczani do rządów, a w czasach Karimowa byli traktowani jako niepewni reprezentanci matecznika opozycji religijnej. W oczywisty sposób te strategie prezydenta dalekie są od jego znakomicie dopracowanego marketingowo na użytek Zachodu image’u demokratycznego reformatora.

Finalnym aktem rozprawy Mirzijojewa z konkurencyjną strukturą władzy było zburzenie cieszącego się złą sławą Więzienia Taszkenckiego (najważniejszego wizualnego symbolu łamania praw człowieka dokonywanego przez SNB[14]), przeniesienie siedziby SNB z centrum na peryferie stolicy oraz zmiana nazwy reformowanej struktury na Służbę Bezpieczeństwa Państwowego. W krótkim czasie potocznie przyjął się jej rosyjski akronim SGB (Służba Gosudarstwiennoj Biezopasnosti) per analogiam do KGB[15]. Nowa SGB nie ma dublować MSW i armii poprzez posiadanie własnych, rozbudowanych struktur wojskowych. Zwalniani funkcjonariusze SNB są natomiast – po weryfikacji– zatrudniani w milicji i wojsku, zapewne po to, aby nie stali się siłą destrukcyjną. Skalę nieformalnej walki politycznej oraz związanych z nią zagrożeń pokazuje również informacja o zobowiązaniu sędziów (w danym momencie najbardziej zagrożonej grupy zawodowej) do posiadania broni lub uzbrojonej ochrony[16].

Otwarcie Mirzijojewa: nowy Uzbekistan a sąsiedzi

Dla prezydenta kluczowym elementem budowy nowego Uzbekistanu było  unormowanie stosunków z sąsiadami, otwarcie polityczne na globalne mocarstwa, a celem najważniejszym – dostarczenie gospodarce impulsów do rozwoju w wymiarze makroekonomicznym i mikroekonomicznym. Mirzijojew podjął więc szereg działań reformujących politykę międzynarodową, starając się oczyścić również  ten wymiar aktywności państwa z piętna SNB oraz innych elementów dziedzictwa  Karimowa.  Jeden z zarzutów ze strony znajdujących się na uchodźstwie uzbeckich opozycjonistów dotyczył nasycenia służb dyplomatycznych Uzbekistanu pracownikami SNB. W efekcie nie tyle wypełniały one swoje oficjalne funkcje, ile wykonywały działania wywiadowcze i kontrwywiadowcze dla reżimu. Prezydent wyszedł naprzeciw krytyce tego stanu rzeczy, deklarując m.in. zwolnienie z pracy w ambasadach pracowników SNB[17].

Należy dodać, że struktury te stały jednocześnie na straży geopolitycznego testamentu Karimowa. Jego założenia polityki zagranicznej oparte były na przeciwdziałaniu rozprzestrzenianiu się niestabilności płynącej od sąsiadów, uzbeckiej diaspory (za szczególnie niebezpiecznych uważani byli Uzbecy południowego Kirgistanu,  ponieważ funkcjonują oni w najbardziej liberalno-demokratycznym systemie politycznym Azji Centralnej) i globalnych mocarstw. Skodyfikowana w 2012 roku izolacjonistyczna koncepcja polityki zagranicznej Uzbekistanu była oparta na zakazie rozmieszczania na jego terytorium zagranicznych baz wojskowych, nieuczestniczeniu w blokach wojskowo-politycznych i operacjach pokojowych za granicą oraz na odrzucaniu mediacji ze strony zagranicznych mocarstw w konfliktach w regionie Azji Centralnej[18].

Mirzijojew rozpoczął politykę reform na tym polu od otwarcia na świat oraz unormowania relacji z sąsiadami, wobec których jego poprzednik prowadził agresywną politykę. Przede wszystkim dotyczyło to mniejszych państw, (Kirgistanu i Tadżykistanu) zamieszkanych przez liczną, aktywną gospodarczo mniejszość uzbecką, znajdującą się w różnych fazach konfliktów etnicznych z narodowościami tytularnymi tych krajów. Wznowiono żmudny proces demarkacji granic i rozdzielania zasobów wodnych, otwierania nowych przejść granicznych, przywracania połączeń lotniczych oraz znoszenia ograniczeń wizowych, stosując strategię zabezpieczania własnych interesów poprzez współpracę z sąsiadami.

Najżywsze stosunki, na poziomie partnerstwa strategicznego, zostały nawiązane z najsilniejszym regionalnym rywalem – Kazachstanem. We współpracy z Astaną rozpoczęto projekty politycznej i gospodarczej integracji regionu Azji Centralnej. W ramach integracji regionalnej, obejmującej również niestabilnego południowego sąsiada, Uzbekistan zorganizował w marcu 2018 roku konferencję w Taszkencie, poświęconą przyszłości Afganistanu, z udziałem m.in. wysokiej rangi przedstawicieli USA i Rosji. Krajem, z którym podjęto próby nawiązania podobnie głębokich relacji jak z Kazachstanem, stała się znajdująca się poza regionem (lecz bliska Uzbekistanowi kulturowo i językowo) Turcja.

Globalne stosunki nowego Uzbekistanu – Rosja i inni partnerzy

Mirzijojew musiał również uporządkować swoje stosunki z graczami zagranicznymi, a przede wszystkim z Rosją. Obecnie to najsilniejszy zewnętrzny aktor polityczny w Uzbekistanie. W procesie przejmowania politycznej schedy po Karimowie starał się zapewnić sobie przynajmniej jej życzliwą neutralność. Natomiast dla Moskwy zmiana władzy w Taszkencie stała się szansą na zwiększenie swoich wpływów w Uzbekistanie oraz sprawdzianem (z uwagą obserwowanym przez inne państwa) jej realnej siły w regionie. Rządy Mirzijojewa otwarły więc pole dla działań rosyjskich. Dotychczas Taszkent wykonał szereg promoskiewskich gestów w kwestiach polityki historycznej (dotyczącej przede wszystkim pozytywnego prezentowania wspólnej radzieckiej przeszłości w sferze publicznej; nostalgia za nią była konsekwentnie tępiona za rządów Karimowa). Podjęte zostały próby dopuszczenia na rynek wewnętrzny kapitału rosyjskiego znajdującego się w rękach mieszkających w Rosji Uzbeków. Jako kluczowy negocjator pomiędzy elitami władzy Uzbekistanu a inwestorami zagranicznymi (nie tylko rosyjskimi) pozycjonuje się powiązany z Kremlem rosyjski oligarcha uzbeckiego pochodzenia Aliszer Usmanow. Zostały podpisane wiążące umowy w dziedzinie budowy przez rosyjskich inwestorów obiektów energetyki atomowej w Uzbekistanie. Reanimowano współpracę wojskową, m.in. po raz pierwszy od 10 lat żołnierze armii Uzbekistanu będą uczyć się i przechodzić staże na uczelniach wojskowych w Rosji. W najbliższym czasie należy oczekiwać rosyjskich nacisków na ewentualny powrót Uzbekistanu do Organizacji Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym (OUBZ) oraz jego wejście do Eurazjatyckiej Unii Gospodarczej (EUG).

Powyższe czynniki również determinują stosunki w trójkącie Taszkent–Moskwa–Pekin. Dotychczas kształtowały się one w Uzbekistanie (podobnie jak w całym regionie Azji Centralnej) według modelu kondominialnego – gospodarcze wpływy chińskie z jednoczesnym zachowaniem wpływów rosyjskich w wymiarze bezpieczeństwa międzynarodowego i polityki zagranicznej. Wpływy Chin w Uzbekistanie od 2011 roku trwale rosną. Nadal są słabsze niż w mniejszych krajach regionu  i w Turkmenistanie. Są również słabsze niż wpływy rosyjskie i skoncentrowane głównie na gospodarce. Prezydent Mirzijojew jest jednak skazany na współpracę z Chinami ze względu na problemy gospodarcze kraju oraz brak alternatywy dla chińskiego kapitału inwestycyjnego i kredytowego. Z kolei dla ChRL kwestią priorytetową jest stabilność Uzbekistanu. Jakiekolwiek problemy na jego obszarze z uwagi na jego kluczowe położenie pośrednio zagrażają całemu regionowi, a bezpośrednio również dostawom gazu z Turkmenistanu via Uzbekistan do ChRL. Mogłyby się one również rozprzestrzenić na (pokrewną kulturowo Uzbekom) mniejszość ujgurską zamieszkującą zachodniochiński Sinciang. Obecnie zaczęła się realizacja projektów zacieśnienia współpracy gospodarczej z Chinami w ramach Inicjatywy Pasa i Szlaku dotyczącej m.in. unowocześniania tradycyjnych szlaków komunikacyjnych prowadzących z Taszkentu przez Dolinę Fergańską do zachodniej części ChRL. Wpłynęło to już na ożywienie wymiany gospodarczej na tym obszarze.

Od początku swoich rządów Mirzijojew stara się o zwiększenie zaangażowania politycznego i gospodarczego państw Zachodu w Uzbekistanie. Jest to ważne w sytuacji, w której nadal prowadzący niezależną i wielowektorową politykę postkarimowowski Uzbekistan znajduje się pomiędzy Chinami i Rosją oraz państwami w różnymi stopniu już od nich uzależnionymi. Celem nagłaśniania ograniczonej liberalizacji kraju oraz znakomitego PR reform jest właśnie rozluźnienie zależności od potężnych sąsiadów poprzez nawiązanie dobrych stosunków z państwami UE. Obecnie na Zachodzie jednak najbardziej zainteresowane współpracą z Uzbekistanem są Stany Zjednoczone. Wynika to, podobnie jak w poprzednich okresach ciepłych relacji Waszyngton–Taszkent, z amerykańskich założeń budowy stabilnego zaplecza dla operacji militarnych w sąsiednim Afganistanie. Ten element, jako główna determinanta amerykańskiej polityki, utonął w powodzi entuzjastycznych komentarzy medialnych opisujących pierwszą oficjalną wizytę prezydenta Mirzijojewa 15–17 maja 2018 roku w Waszyngtonie oraz jego spotkania z prezydentem Donaldem Trumpem i przedstawicielami środowisk wojskowych i biznesowych. W rzeczywistości stosunki z USA w danym momencie nie dają żadnych gwarancji inwestycji amerykańskich, zwłaszcza w kontekście jego historii najnowszej Uzbekistanu, w której biznesmeni z USA, z uwagi na wolty polityczne poprzedniego prezydenta, ponosili już straty i pośpiesznie wycofywali kapitały. Symptomatyczne w tym kontekście jest, że po ważnej symbolicznie wizycie Mirzijojewa w USA Taszkent odwiedził minister obrony narodowej Rosji Siergiej Szojgu, zapowiadając wizytę prezydenta Władimira Putina po jego inauguracji.

Wnioski i prognozy

W wyniku liberalnych reform po śmierci Karimowa w Uzbekistanie poderwane zostały polityczne i ekonomiczne podstawy wszechwładzy SNB. Konsekwentna walka nowego prezydenta z opresyjną strukturą o władzę pośrednio przyniosła poprawę jakości życia społeczeństwa, elementy politycznej odwilży, ożywienie gospodarcze, normalizację stosunków z sąsiednimi państwami, otwarcie na Zachód, zwolnienie więźniów politycznych itd. Proces konsolidacji władzy przez Mirzijojewa nie jest jednak zakończony. Uwolnienie się spod kurateli SNB oraz zreformowanie i przemianowanie tej struktury to tylko etapy tego procesu. Samo państwo znajduje się obecnie w ważnym, przełomowym momencie. Rozmrożenie problemów zakonserwowanych przez autorytarny system polityczny Karimowa może doprowadzić do powstania stabilnego, bardziej demokratycznego Uzbekistanu, ale istnieje równie wysokie prawdopodobieństwo wystąpień społecznych i destabilizacji gęsto zaludnionego kraju z młodym społeczeństwem, które nie widzi przed sobą ekonomicznych perspektyw w ojczyźnie. Państwo, w którym za czasów represyjnego reżimu poprzedniego prezydenta zagwarantowana była stabilność władzy i spokój wewnętrzny, stoi dziś przed problemami społecznymi oraz ekonomicznymi, na które nakładają się problemy ekologiczne.

W Uzbekistanie nadal żywe są wewnętrzne podziały regionalne. Stosunkowo krótka jest historia budowy nowoczesnych struktur państwowych, co jest typowe dla państw borykających się z postkolonialnym dziedzictwem[19]. Istnieje poważne zagrożenie, że konflikty w elicie władzy mogą doprowadzić do wstrząsów społecznych. Na domiar złego Uzbekistan graniczy na południu z destabilizującym się również Afganistanem, a wśród mniejszości uzbeckiej na północy tego kraju rosną z każdym rokiem wpływy ugrupowań radykalnych[20]. W przyszłości w razie realizacji negatywnych prognoz mogą się one stać katalizatorem destrukcji Uzbekistanu. Natomiast jego kluczowe położenie geopolityczne oraz potencjał demograficzny oznaczają, że uzbeckie problemy wewnętrzne mogą skutkować destabilizacją całego regionu Azji Centralnej. Stawką uzbeckich reform jest nie tylko przyszłość rządzącego od niedawna prezydenta jako samodzielnej figury politycznej, ale stabilność, integralność terytorialna kraju, a szerzej – przyszłość całego regionu.