TRUDNY "SOJUSZNIK" Białoruś w polityce Rosji
Wstęp
Białoruś zajmuje szczególne miejsce w polityce Rosji, co wynika ze znaczenia geopolitycznego, wojskowego i tranzytowego tego państwa dla interesów rosyjskich. Wpływy i pozycja Rosji w regionie Europy Wschodniej w znacznym stopniu zależą od tego, na ile silne są rosyjskie wpływy na Białorusi. Po 1994 roku, kiedy władzę w Mińsku objął Alaksandr Łukaszenka, zainicjowany został proces rosyjsko-białoruskiej integracji.
Polityka Rosji wobec Białorusi opierała się w tym okresie na dwóch głównych założeniach. Po pierwsze, wspieraniu autorytarnych rządów Alaksandra Łukaszenki, przez co Kreml zachowywał Białoruś w orbicie swoich wpływów politycznych i uniemożliwiał wzrost zaangażowania innych państw. Niedemokratyczna Białoruś miała bowiem zamkniętą drogę na Zachód. Po drugie, Rosja subsydiowała Białoruś dostawami tanich (znacznie poniżej cen rynkowych) surowców energetycznych i umożliwiła bezcłowy dostęp białoruskich towarów na swój rynek. Białoruś stała się w ten sposób swoistym "sponsorowanym autorytaryzmem" ze specyficznym modelem gospodarczym, który istnienie zawdzięczał przede wszystkim ekonomicznemu i politycznemu wsparciu ze strony Rosji. Jednocześnie Moskwa dążyła do zrealizowania kluczowego celu w polityce wobec Białorusi, tj. wyegzekwowania jej zgody na przyjęcie rosyjskich warunków integracji, co de facto oznaczałoby inkorporację tego państwa przez Federację Rosyjską. Białorusi udało się jednak utrzymać suwerenność, a hasło "integracja" stało się dla Alaksandra Łukaszenki jedynie propagandowym środkiem zachowania preferencyjnego modelu stosunków z Rosją.
Rosja zaczęła sygnalizować dążenie do zmiany stosunków dwustronnych od objęcia władzy przez Władimira Putina w 2000 roku. Wobec wielokrotnie demonstrowanej przez Białoruś niezgody na rosyjski plan integracji (i związane z nim dążenie do przejęcia kluczowych białoruskich aktywów gospodarczych) Rosja sięgnęła po najważniejszy instrument wpływu na Mińsk: dostawy tanich gazu i ropy, dzięki którym możliwe było funkcjonowanie zacofanej gospodarki białoruskiej. Na przełomie 2006/2007 roku doszło do najpoważniejszego kryzysu w stosunkach rosyjsko-białoruskich, wywołanego decyzją Moskwy o podniesieniu cen surowców energetycznych. Zapoczątkowało to proces ich przechodzenia na zasady rynkowe w rozliczeniach pomiędzy Moskwą i Mińskiem.
Najważniejsze pytanie, na które próbuje odpowiedzieć niniejsza praca, dotyczy konsekwencji tej decyzji Rosji dla przyszłości stosunków rosyjsko-białoruskich. Czy znajdują się one w punkcie zwrotnym? Jakie są cele polityki rosyjskiej? Do czego może doprowadzić uruchomiony proces ich ekonomizacji? Co zastąpi prowadzoną przez Rosję po 1994 roku politykę "sponsorowania białoruskiego autorytaryzmu"? Wreszcie, jakie mogą być dalsze kroki Rosji wobec Białorusi?
Tekst został podzielony na pięć części. Pierwsza krótko przedstawia znaczenie i miejsce Białorusi w polityce Rosji. Część druga analizuje rozwój rosyjsko-białoruskich stosunków politycznych, w tym przede wszystkim problematykę stworzenia Państwa Związkowego, znaczenie Białorusi dla kontekstu rosyjskiej polityki wewnętrznej i wpływ Rosji na politykę białoruską. Część trzecia prezentuje dwustronne relacje gospodarcze, ze szczególnym uwzględnieniem spraw energetycznych. W części czwartej przedstawiono stan i perspektywy współpracy w sferze wojskowej. Część piąta zawiera konkluzje tekstu, próbuje dać odpowiedź na pytanie o istotę obserwowanego przewartościowania w stosunkach rosyjsko-białoruskich i prognozuje ich przyszły model.
