Derogacja niemieckich aktywów Rosniefti spod amerykańskich sankcji

29 października Waszyngton tymczasowo – do 29 kwietnia 2026 r. – wyłączył zarejestrowane w Niemczech spółki Rosneft Deutschland (RND) i RN Refining & Marketing (RNRM) spod przyjętych tydzień wcześniej sankcji wobec największych rosyjskich koncernów naftowych (szerzej zob. Pierwsze sankcje Trumpa, 19. pakiet sankcyjny UE: Zachód zwiększa presję na Rosję). Niemieckie aktywa Rosniefti od września 2022 r. znajdują się pod kontrolą RFN za sprawą sprawowanego przez Federalną Agencję Sieci (BNetzA) zarządu powierniczego, który jest co pół roku odnawiany – obecny obowiązuje do 10 marca 2026 r. (szerzej zob. Niemcy: szóste przedłużenie państwowej kontroli nad aktywami Rosniefti).

RND i RNRM zajmują się importem, przerobem i sprzedażą ropy naftowej oraz produktów ropopochodnych na terenie Niemiec. Za ich pośrednictwem Rosnieftʹ współzarządzała (aktualnie funkcję tę pełni BNetzA) trzema tamtejszymi rafineriami – posiada ona 54,17% udziałów w PCK w Schwedt (37,5% należy do RND, a 16,67% do RNRM), 24% w MiRo w Karlsruhe i 28,57% w Bayernoil w Vohburgu/Neustadt (zob. mapa). Dzięki nim spółka jest – z 12-procentowym udziałem – trzecim (po Shellu i BP) koncernem naftowym w RFN pod względem mocy przerobowych ropy. Ponadto Rosnieftʹ posiada udziały w niektórych niemieckich ropociągach, w tym 11% w TAL, który odgrywa kluczową rolę w dostawach ropy do rafinerii w południowej części kraju.

Komentarz

W ostatnich dniach Berlin intensywnie zabiegał w Waszyngtonie o derogację, ponieważ amerykańskie sankcje mogły poważnie zagrozić pracy rafinerii, w których udziały mają RND i RNRM. W reakcji na działania USA wielu kooperantów zakładów, w tym przede wszystkim banki, miało poinformować ich operatorów o konieczności zawieszenia współpracy od 21 listopada br. (tj. od wejścia w życie restrykcji) w obawie przed tzw. sankcjami wtórnymi ze strony Stanów Zjednoczonych. W najtrudniejszym położeniu miałaby się znaleźć spółka zarządzająca rafinerią PCK w Schwedt, której w takiej sytuacji mogłaby grozić nawet niewypłacalność. Z kolei ewentualny paraliż zakładów skutkowałby zakłóceniami w zaopatrzeniu w paliwa przynajmniej części kraju oraz gwałtownymi wzrostami ich cen.
Sprawowana przez RFN kontrola nad niemieckimi aktywami Rosniefti to rozwiązanie przejściowe – przyjęte w celu stabilizacji pracy rafinerii z rosyjskim udziałem – do czasu zmiany własności spornych udziałów. W lutym 2024 r. Berlin miał rozważać wywłaszczenie Rosniefti (w 2022 r. stworzono do tego podstawy prawne – jako powód takiego posunięcia można wskazać bezpieczeństwo energetyczne). Ostatecznie władze porozumiały się z rosyjskim koncernem, że ten dobrowolnie sprzeda swoje niemieckie aktywa. W ub.r. miały toczyć się w tej sprawie rozmowy z katarskim funduszem Qatar Investment Authority i kazachską spółką KazMunayGas. Od blisko roku nie ujawniono jednak żadnych informacji o jakichkolwiek negocjacjach (Katarczycy mieli się wręcz z nich wycofać), choć Rosjanie zapewniają Berlin o ich prowadzeniu. Coraz wyraźniej widać, że Rosnieftʹ jedynie gra na czas, symulując rozmowy.
Tymczasowy charakter derogacji wprowadza potencjalnie nową dynamikę w kwestii zmiany własności spornych udziałów. Widmo objęcia ich amerykańskimi sankcjami może skłonić zainteresowane strony do przełamania impasu. Możliwe są trzy scenariusze. W pierwszym Rosnieftʹ dobrowolnie sprzedaje aktywa wybranemu podmiotowi (to wariant od dawna preferowany przez Berlin jako politycznie i prawnie najprostszy). W drugim – ze względu na brak realnej perspektywy na zrealizowanie takiej transakcji – Berlin decyduje się na wywłaszczenie. W takiej sytuacji prawdopodobne są retorsje Moskwy, w tym odcięcie rafinerii w Schwedt od dostaw ropy z Kazachstanu (pokrywającej ok. 15% jej obecnego przerobu) przez rosyjskie terytorium. Po wywłaszczeniu udziały mogłyby zostać sprzedane innemu podmiotowi lub innym podmiotom, ale niewykluczone byłoby też pozostawienie ich w rękach skarbu państwa. W tym scenariuszu kluczowe znaczenie z perspektywy RFN miałoby zagwarantowanie alternatywnych dostaw surowca do Schwedt przez Polskę. Wreszcie trzecia opcja to dalsza gra na czas – w oczekiwaniu na przełom w negocjacjach na linii USA–Rosja w sprawie wojny na Ukrainie i zdjęcie sankcji lub na kolejne przedłużenie derogacji. Pierwsze sygnały ze strony Berlina po wdrożeniu amerykańskich restrykcji wskazują na wznowienie przygotowań do wywłaszczenia – działania te mogą jednak stanowić rodzaj presji na stronę rosyjską, aby skłonić ją do dobrowolnego zbycia udziałów.