W oczekiwaniu na wyrok. Turecka opozycja pod presją

15 września sąd w Ankarze zdecydował o odroczeniu do 24 października br. postępowania w sprawie kongresu generalnego Republikańskiej Partii Ludowej (CHP). Największa siła opozycyjna obawiała się postanowienia o usunięciu ze stanowiska przewodniczącego Özgüra Özela i przywróceniu Kemala Kılıçdaroğlu. Samo postępowanie CHP uznaje za motywowaną politycznie próbę wpłynięcia na scenę polityczną środkami sądowymi.

Decyzja o odroczeniu nie oznacza końca kłopotów ugrupowania. Celem tureckich władz jest bowiem uczynienie z niego opozycji koncesjonowanej – wewnętrznie skłóconej, nieefektywnej i niezdolnej do przejęcia rządów. Jego neutralizacja ma umożliwić prezydentowi Recepowi Tayyipowi Erdoğanowi oraz Partii Sprawiedliwości i Rozwoju (AKP) utrzymanie sterów państwa. Dlatego od początku roku CHP znajduje się pod stałą presją ze strony upolitycznionego wymiaru sprawiedliwości, a obóz rządowy próbuje podsycać w niej napięcia wewnętrzne. Rządzący najprawdopodobniej nadal będą dążyli do usunięcia Özela ze stanowiska przewodniczącego.

Precedensem dla możliwej decyzji dotyczącej Özela miałoby być postanowienie innego sądu z 2 września br. o odwołaniu z funkcji szefa stambulskich struktur CHP Özgüra Çelika. Kongres, który go wybrał, uznano za nieważny z powodu nieprawidłowości i wprowadzono zarząd komisaryczny sprawowany przez Gürsela Tekina, byłego polityka partii związanego z Kılıçdaroğlu. Krok ten spotkał się ze sprzeciwem CHP. W poniedziałek 8 września jej członkowie i zwolennicy utrudniali Tekinowi i asystującej mu policji dostanie się do stambulskiej siedziby ugrupowania. W następstwie starć z siłami porządkowymi ogłoszono zakaz zgromadzeń w wybranych dzielnicach Stambułu, a protestom towarzyszyła blokada dostępu do mediów społecznościowych.
 

Od partii niewybieralnej do lidera sondaży...

W ostatnich latach CHP stała się zagrożeniem politycznym dla AKP i Erdoğana. W 2023 r. władzę w partii stracił Kılıçdaroğlu. Polityk, stojący na jej czele od 2010 r., przewodził ugrupowaniu podczas pięciu kampanii parlamentarnych, a także dwóch prezydenckich, lokalnych i referendalnych. CHP nie wygrała żadnego z tych głosowań, a największy sukces odniosła w 2019 r., gdy jej kandydaci zwyciężyli w wyborach lokalnych w Ankarze i Stambule. Wcześniej Kılıçdaroğlu udało się jednak przedefiniować tożsamość partii. W rezultacie CHP – dotychczas postrzegana jako radykalnie laicka, a więc niewybieralna dla części konserwatywnego społeczeństwa – otworzyła się na działaczy o tradycyjnych poglądach. Legitymację w ugrupowaniu i elektoracie Kılıçdaroğlu stracił, gdy w maju 2023 r. przegrał w wyborach prezydenckich z Erdoğanem. Jego decyzję o starcie uznawano za kontrowersyjną – podjął ją wbrew sondażom, które pokazywały, że największe szanse na zwycięstwo mają inni członkowie CHP, zwłaszcza burmistrzowie Ankary Mansur Yavaş i Stambułu Ekrem İmamoğlu.

Ta przegrana wywołała w partii przesilenie – w listopadzie 2023 r. fotel przewodniczącego przejął Özel, wspierany przez İmamoğlu. Pod jego wodzą ugrupowanie osiągnęło swój największy sukces – w wyborach lokalnych w marcu 2024 r. nie tylko utrzymało władzę w dużych miastach, lecz także przejęło nowe prowincje i odnotowało pierwszy wynik w skali całego kraju (zob. Turcja: zwycięstwo opozycji w wyborach lokalnych). CHP zaczęła konsekwentnie pojawiać się na szczycie sondaży parlamentarnych, a ten trend potwierdzają również najnowsze badania – według średniej za sierpień wciąż plasuje się ona na pierwszym miejscu (31,9%) przed AKP (30,6%). W sondażach prezydenckich İmamoğlu wygrywał zarówno z Erdoğanem, jak i innymi potencjalnymi kandydatami partii rządzącej.

Notowaniom opozycji sprzyjały złe nastroje społeczne, wywołane przewlekłymi problemami gospodarczymi Turcji. Od objęcia stanowiska przewodniczącego Özel skutecznie je rozgrywał. W licznych przemówieniach zarzucał władzom nieudolne zarządzanie gospodarką, twierdząc, że służy ona przede wszystkim związanym z nimi elitom, a nie pracownikom i klasie średniej. Zwracał przy tym uwagę na rosnące koszty życia. Ponadto duet Özel–İmamoğlu unowocześnił CHP, opierając jej działania na wnikliwej analizie elektoratu, budowaniu pozytywnego przekazu w mediach społecznościowych czy bezpośrednim kontakcie z wyborcami. Wysoka aktywność tego tandemu sprawiała wrażenie, że ugrupowanie przejęło od AKP pierwszeństwo w kształtowaniu trendów w polityce wewnętrznej.
 

...i od irytacji po potrzebę neutralizacji

Zaniepokojenie rządzących wywołało już zwycięstwo İmamoğlu w wyborach lokalnych w marcu 2019 r. Najwyższa Komisja Wyborcza zadecydowała więc o ich powtórzeniu (w czerwcu kandydat CHP powiększył przewagę nad rywalem z AKP). Władza w Stambule była kluczowa dla obozu rządowego, ponieważ dawała dostęp do ogromnych zasobów finansowych, umożliwiających utrzymywanie sieci klientelistycznej. Dzięki przejęciu kontroli nad tymi środkami opozycja mogła rozwinąć się kadrowo, a İmamoğlu zaczął zdobywać popularność na stanowisku burmistrza wskutek rozwijania transportu publicznego oraz miejskich programów socjalnych (m.in. darmowe żłobki, subsydiowane jadłodajne i stypendia dla studentów). Dobre zarządzanie największym miastem w Turcji pomagało mu też budować swoją pozycję jako kandydata na urząd prezydenta i sprzyjało wzbudzaniu w obywatelach przekonania, że politycy CHP mogą być efektywnymi liderami.

Skala zwycięstwa CHP w 2024 r. połączona z utrzymywaniem się partii na czele sondaży wzmogła zaniepokojenie rządzących. Świadczy o tym fakt, że od tego momentu, przy wsparciu upolitycznionych służb i wymiaru sprawiedliwości, rozpoczął się proces ograniczania władzy CHP w samorządach na różnych szczeblach. W obecnej kadencji aresztowano 15 burmistrzów należących do tej partii, z czego aż 10 w dzielnicach Stambułu. Radykalne zaostrzenie sytuacji nastąpiło w marcu br. wraz z usunięciem ze stanowiska i aresztowaniem İmamoğlu oraz jego współpracowników. Wywołało to największe od ponad dekady manifestacje (zob. Turcja: fala protestów po aresztowaniu burmistrza Stambułu). CHP starała się zagospodarować energię protestu, organizując akcje solidarności z İmamoğlu i bojkot konsumencki powiązanych z władzą firm. Szczególnie aktywną kampanię rozpoczął Özel, pod którego wodzą partia zaczęła domagać się przyspieszonych wyborów parlamentarnych (dotychczas pod petycją w tej sprawie zgromadziła 20 mln podpisów) i zwoływać regularne mitingi w różnych częściach kraju. Do dziś odbyło się ponad 50 takich wydarzeń.

Rządzący zarzucają Özelowi podburzanie społeczeństwa na użytek wewnętrznych walk w ugrupowaniu. Media sprzyjające AKP opisują CHP jako zajętą zawłaszczaniem Turcji w celu realizacji partykularnych interesów jej polityków i argumentują, że państwo potrzebuje skutecznej opozycji – skupionej na jego problemach, a nie na sobie. Forsują powrót Kılıçdaroğlu na fotel lidera, próbując podsycać tym samym podziały w partii. Jednocześnie działacze AKP zaprzeczają zarzutom o polityczne sterowanie sądownictwem, argumentując, że wymiar sprawiedliwości jest niezależny.
 

Niepewna przyszłość

W czerwcu 2025 r. sąd w Ankarze na podstawie doniesień o nieprawidłowościach i kupowaniu głosów rozpoczął postępowanie dotyczące kongresu generalnego CHP z 2023 r. 15 września br. odroczono je, najprawdopodobniej ze względu na negatywną reakcję rynków. W dniu usunięcia Çelika ze stanowiska największy turecki indeks giełdowy zanotował spadek o 5,5%. Postępujące skłonności autorytarne rządów AKP negatywnie wpływają też na nastroje zagranicznych inwestorów. Polityczne wstrząsy mogą stanowić zagrożenie dla planów naprawczych gospodarki państwa (zob. Turbulentna stabilizacja: turecka gospodarka pod kuratelą Şimşeka).

Innym czynnikiem jest mobilizacja społeczna, którą wywołało mianowanie zarządu komisarycznego w stambulskim biurze CHP. Partia będzie starała się ją wykorzystać i podtrzymać, aby podnieść władzom koszt działań wymierzonych w swojego lidera. Chociaż ta taktyka przyniosła jej doraźne korzyści, to w dłuższej perspektywie może okazać się nietrwała. Szczególnym wyzwaniem dla planów utrzymywania elektoratu w mobilizacji jest to, że następne wybory prezydenckie i parlamentarne mają się odbyć dopiero w 2028 r. Dlatego równolegle CHP podejmuje działania administracyjne. Jej kierownictwo zaplanowało nadzwyczajny ogólnokrajowy kongres na 21 września, tak by rozwiać ewentualne wątpliwości władzy sądowniczej co do wybierających lidera delegatów partyjnych, a w przypadku mianowania komisarza – jak najszybciej odzyskać kontrolę nad ugrupowaniem. Z kolei na 24 września zwołano lokalny kongres w Stambule, który miałby przywrócić Çelika na stanowisko przewodniczącego miejscowych struktur partyjnych.